Cây đẳng sâm rừng là gì? Tác dụng và cách dùng

Cây đẳng sâm rừng là một loại cây thân leo, dây leo có tuổi thọ khá lâu năm, được tìm thấy nhiều ở các khu vực núi cao ở Việt Nam và một số nước Đông Nam Á. Cây đẳng sâm rừng có tên khoa học là Codonopsis sp, thuộc họ hoa chuông (Campanulaceae). Nó còn có nhiều tên gọi khác nhau theo từng vùng miền, dân tộc như mần cáy, rần cáy, đông đảng sâm, xuyên đảng sâm, lộ đảng sâm, phòng đảng sâm, sâm rừng, sâm dây ngọc linh, hồng đẳng sâm…

Cây đẳng sâm rừng được coi là “nhân sâm của người nghèo” vì có nhiều công dụng bổ dưỡng và chữa bệnh tương tự như nhân sâm (Panax ginseng) nhưng giá thành lại rẻ hơn nhiều. Trong bài viết này, hãy cùng HUHO tìm hiểu về cây đẳng sâm rừng: tác dụng, cách dùng và lưu ý khi sử dụng.

Xem thêm: Cây tam thất có tác dụng gì? dược liệu quý ngang hàng nhân sâm

Đặc điểm hình thái của cây đẳng sâm rừng

Cây đẳng sâm rừng là một trong những loài cây quý hiếm. Thân cây có màu xanh lục nhạt, pha chút tím nhẹ, leo bằng cách quấn quanh cây khác. Lá cây mọc đối nhau, đặc trưng là đầu lá nhọn ở gần gốc, có hình dạng tim mỏng, chiều dài từ 3 – 8cm và chiều rộng từ 2 – 4cm. Mặt trên của lá có màu xanh lục sẫm, trong khi mặt dưới có màu trắng xám, tạo nên một sự tương phản đẹp mắt.

Hoa của cây rất đặc biệt và đáng chú ý. Hoa thường nở đơn lẻ ở kẽ lá, với cuống hoa dài từ 2 – 6cm. Đài hoa được chia thành 5 phiến hẹp, tràng hình chuông có màu vàng hoặc trắng, với các vân tím nổi bật ở họng hoa. Hoa có tổ chức cấu trúc 5 thùy và 5 nhị, chỉ nhị có hình dạng khá dẹt, tạo nên một diện mạo quyến rũ và lôi cuốn. Chu kỳ hoa nở kéo dài từ tháng 10 đến tháng 11.

Nếu nhìn kỹ, bạn sẽ thấy quả nang của cây đẳng sâm rừng cũng rất thú vị. Quả có hình cầu, có 5 cạnh mở, với đỉnh bẹt và phía trên xuất hiện túm lông hình nón, tạo nên một vẻ đẹp độc đáo và hấp dẫn. Đến tháng 12 đến tháng 2, cây bắt đầu ra quả, tạo nên một cảnh tượng thú vị trong tự nhiên.

Rễ của cây đẳng sâm rừng cũng có sự đặc biệt riêng. Rễ hình trụ có đường kính từ 1,5 – 2cm, mọc phân nhánh với phần đầu phình to, và nhiều sẹo lồi. Điều này cho thấy sự cân đối và mạnh mẽ của cây trong việc hấp thụ dinh dưỡng và nước từ môi trường xung quanh.

Tác dụng của cây đẳng sâm rừng

Cây đẳng sâm rừng có giá trị chủ yếu nằm ở bộ rễ của cây. Rễ được thu hoạch vào mùa đông và phơi khô trước khi chế biến thành các loại thuốc hay thực phẩm. Rễ có chứa các thành phần hóa học quan trọng như protein, vitamin, saponin, alkaloid và đường. Theo y học cổ truyền Việt Nam và Trung Quốc, rễ cây có tính bình và vị ngọt, có nhiều công dụng như:

• Rễ cây đẳng sâm rừng có tác dụng làm mát gan, thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, giúp cơ thể khỏe mạnh và tăng cường chức năng tiêu hóa. Nó còn giúp bổ sung khí huyết, tăng lực và sức đề kháng cho cơ thể. Đây là một loại thuốc bổ dưỡng rất tốt cho người suy nhược, ăn kém, mệt mỏi, thiếu máu hay bị chứng khí hư.
• Bổ phổi, trị ho, kháng viêm, kháng khuẩn: Rễ có tác dụng làm thông khí phế quản, giảm ho, giảm đờm và viêm nhiễm đường hô hấp. Có khả năng kháng khuẩn và kháng viêm, giúp ngăn ngừa và điều trị các bệnh nhiễm trùng như viêm họng, viêm amidan, viêm phổi hay viêm xoang.
• Hạ huyết áp, tăng hồng cầu và bạch cầu: Nhờ tác dụng làm giãn mạch máu, giảm áp lực máu và ngăn ngừa các biến chứng tim mạch. Nên có tác dụng kích thích sản sinh hồng cầu và bạch cầu trong máu, giúp cải thiện chức năng miễn dịch và chống lại các bệnh thiếu máu hay suy giảm miễn dịch.
• Kháng khối u: Do có chứa các chất alkaloid mang lại tác dụng ức chế sự phát triển của các tế bào ung thư. Rễ còn có tác dụng làm giảm các triệu chứng của bệnh ung thư như mất ngủ, biếng ăn, đau nhức hay suy nhược. Đây được coi là một loại thuốc hỗ trợ điều trị ung thư hiệu quả.

Cách dùng cây đẳng sâm rừng

Cây đẳng sâm rừng có thể được dùng theo nhiều cách khác nhau như:

• Ngâm rượu: Ngâm 50 – 100g rễ đã sấy khô vào 1 lít rượu trắng hoặc rượu gạo trong khoảng 2 tuần. Sau đó uống từ 10 – 20ml mỗi ngày vào buổi sáng hoặc trước khi ăn để bổ tỳ ích khí, sinh tân dịch và tăng cường sức khỏe.
• Sắc nước: Sắc 10 – 20g rễ đã sấy khô với 500ml nước trong khoảng 15 – 20 phút. Sau đó uống từ 2 – 3 lần mỗi ngày để bổ phổi trị ho, giải khát, thanh nhiệt và giải độc.

• Nấu canh: Nấu 10 – 15g rễ đã sấy khô với 500g thịt gà hoặc thịt heo, 2 lít nước, gia vị vừa đủ trong khoảng 1 – 2 giờ. Sau đó ăn thịt và uống nước canh để bổ dưỡng, tăng cường sức khỏe, chống mệt mỏi và suy nhược.
• Làm trà: Ngâm 5 – 10g rễ đã sấy khô vào 1 lít nước sôi trong khoảng 10 – 15 phút. Sau đó uống từ 2 – 3 lần mỗi ngày để giải khát, thanh nhiệt, giải độc và hạ huyết áp.
• Làm mật ong: Ngâm 100g rễ đã sấy khô vào 1 lít mật ong trong khoảng 1 tháng. Sau đó dùng từ 1 – 2 thìa mỗi ngày để bổ phổi, trị ho, kháng viêm và kháng khuẩn.

Lưu ý khi dùng cây đẳng sâm rừng

Cây đẳng sâm rừng là một loại thuốc bổ dưỡng có nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng cũng cần có một số lưu ý khi dùng để tránh gây ra những tác dụng phụ không mong muốn. Đó là:

• Không nên dùng quá liều: Mặc dù cây đẳng sâm rừng có tính bình và vị ngọt, nhưng nếu dùng quá liều có thể gây ra những triệu chứng như buồn nôn, chóng mặt, đau bụng hay tiêu chảy. Liều dùng an toàn cho người lớn là từ 10 – 20g mỗi ngày, cho trẻ em là từ 5 – 10g mỗi ngày.
• Không nên dùng chung với các loại thuốc có tính hàn: Cây đẳng sâm rừng có tác dụng làm mát gan và thanh nhiệt, nên không nên dùng chung với các loại thuốc có tính hàn như cam thảo, hoàng liên, hoàng kỳ hay bạch chỉ. Việc dùng chung có thể gây ra hiện tượng ngược dòng khí huyết, gây ra các triệu chứng như hoặc khó thở, tim đập nhanh hay huyết áp thấp.
• Không nên dùng khi bị cảm lạnh hay sốt cao: Cây đẳng sâm rừng có tác dụng bổ khí và sinh tân dịch, nên không nên dùng khi bị cảm lạnh hay sốt cao. Việc dùng khi bị cảm lạnh hay sốt cao có thể gây ra hiện tượng trú khí và trú nhiệt, làm cho bệnh trở nặng hơn.
• Không nên dùng khi mang thai hoặc cho con bú: Do có tác dụng kích thích sản sinh hồng cầu và bạch cầu trong máu, nên không nên dùng khi mang thai hoặc cho con bú. Việc dùng khi mang thai hoặc cho con bú có thể gây ra những ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của thai nhi hoặc sức khỏe của trẻ sơ sinh.

Tóm lại! Cây đẳng sâm rừng là một loại cây thân cỏ, dây leo có nhiều công dụng bổ dưỡng và chữa bệnh tương tự như nhân sâm. Tuy nhiên, để sử dụng một cách hiệu quả và an toàn, cần phải tuân theo các nguyên tắc về liều lượng, cách dùng và lưu ý khi dùng. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về cây đẳng sâm rừng.